خانه داروغه دیدنی ترین عمارت تاریخی مشهد

خانه های تاریخی از اماکن پر بازدید برای هر مسافری است. یکی از این خانه ها، عمارت داروغه است که کمتر کسی از این مکان خاص اطلاع دارد. با ما همراه باشید تا از خانه داروغه دیدنی ترین عمارت تاریخی مشهد بیشتر بدانید.

چرا خانه تاریخی داروغه؟
جاذبه ای متفاوت در شهر مشهد است.
یکی از نمونه هایی است که در ساخت آن از معماری روسی الگوبرداری شده است.
برنده جایزه حفظ و نگهداری سال ۲۰۱۶ از سوی یونسکو شده است.

اگر در کنار زیارت امام رضا (ع) گشتی هم در کوچه پس کوچه های مشهد بزنید، خواهید دید که این شهر جاذبه های دیگری هم دارد که شاید چندان به چشم نیایند. خانه تاریخی داروغه یکی از آنهاست که یادگاری از دوران قاجار به شمار می رود و با ظاهر فریبنده اش شما را به خود خیره می کند. این خانه تاریخی در زمینی به مساحت ۶۱۰ مترمربع و در بافت پیرامون حرم قرار دارد. خانه تاریخی داروغه نشانه هایی از معماری روس دارد و همین آن را از سایر خانه های تاریخی متمایز می کند. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ۶۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و میراث ارزشمندی به شمار می رود. بد نیست بدانید که خانه داروغه اولین جایی بود که در شهر مشهد صاحب حمام خصوصی شد. از دیگر فضاهای جالب توجه این مجموعه می توان به نانوایی و سرداب اشاره کرد. در کوچه داروغه، دو خانه تاریخی دیگر نیز وجود دارند که گفته می شود در گذشته به همراه خانه داروغه مجموعه را شکل می دادند و به هم راه داشتند.

خانه تاریخی داروغه ویژگی های معماری جالب توجهی دارد که در ادامه نگاهی گذرا به آنها خواهیم داشت:

۱- سبک معماری و تزیینات خانه داروغه

خانه داروغه را می توان بازمانده ای از آخرین مرحله معماری سنتی ایران دانست؛ اما در عین حال تاثیر هنر روس نیز در آن مشهود است. سبک ساختاری بنا، استفاده از آجرهای قالبی در شکل های مختلف، استفاده از کاشی های هفت رنگ، تزیینات چوبی زیر سقف ها، تندیس های گچی قالبی و تراشیده شده در نمای رو به حیاط، همه و همه نشانه های معماری روسی هستند. طرح تراس پله های دوطرفه، تزیینات و ارسی ها هم الگوبرداری از معماری شرقی را به رخ می کشند. نمای رو به حیاط ساختمان مزین به آجرهای قالبی است و در بعضی قسمت های آن تندیس های گچ بری شده یا قالبی هم به چشم می خورند؛ تندیس هایی همچون سر شیر، سر انسان، فرشته بالدار و …

۲- استفاده از روش سه طرف ساخت

از طریق ضلع جنوبی می توان به بنا وارد شد. پس از ورود به مجموعه در حیاط خانه با یک حوض و باغچه های کوچک مواجه می شویم که فضای جالبی را ایجاد کرده اند. این بنای تاریخی حدود ۷۵ سانتی متر اختلاف سطح نسبت به زمین دارد و گودتر از زمین های اطراف است. زیربنای این خانه به حدود ۱۱۰۰ مترمربع می رسد و نوع معماری آن به سه طرف ساخت شهرت دارد. در سه ضلع شمالی، جنوبی و شرقی حیاط، ساختمانی در دو طبقه شکل گرفته است؛ دو ضلع نشیمن و یک ضلع غلام‌رو که به هم متصل هستند.

۳- بخش های تابستان نشین و زمستان نشین

ساختار خانه تاریخی داروغه بسیار هوشمندانه است به طوری که در دو طرف حیاط، هم بخش های تابستان نشین وجود دارد و هم زمستان نشین. این در حالی است که در سایر خانه ها قسمتی از حیاط به زمستان نشین و قسمت دیگر به تابستان نشین تعلق می گیرد. برای تامین بخش های زمستان نشین در آنها وسایل گرماساز گذاشته اند و مطبخ نیز در طبقه زیرین آنها قرار گرفته است. بخاری دیواری و پنجره های دو جداره را از عجایب این ساختمان می دانند و بد نیست بدانید که اولین شومینه مشهد نیز در این خانه قرار دارد. در بخش تابستان نشین، با اتاق های بادگیر، حوض آب و سبک معماری کاملا سنتی مواجه هستیم. به طور کلی در خانه تاریخی داروغه به این مساله پرداخته شده که چگونه می شود با استفاده از نیروهای آب، باد، آفتاب و … نیازهای یک بنای بزرگ را بدون هیچ هزینه ای برطرف ساخت.

۴- ایوان های خانه

در بخش غربی، ایوان ستونداری تعبیه شده است که بر پیشانی آن با کاشی های هشت ضلعی و بیضی شکل، عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» و «محمد (ص) شمع جمع آفرینش» را نقش کرده اند و نقوش گیاهی نیز در آن دیده می شود. شومینه گچبری شده اتاق قسمت شرقی بنا نیز از قسمت های حایز اهمیت آن به شمار می رود. در سمت شمال حیاط به ایوان زیبایی بر می خوریم که چهار ستون در خود دارد؛ این ستون ها با تزیینات آجرکاری به صورت رو به رو و متقارن در جلوی ایوان قرار گرفته اند و تا کف حیاط امتداد دارند. در دوطرف ایوان دو راه‌پله مورب دیده می شود که نرده های فلزی و ظریفی دارند.

تاریخچه خانه داروغه
کسی که دستور ساخت خانه داروغه را در زمان قاجار داد، یوسف خان هراتی بود که به عنوان آخرین داروغه مشهد و نخستین رییس نظمیه بعد از مشروطه از او یاد می شود. خانه داروغه به عنوان یک منزل شخصی ساخته شد و پذیرایی های رسمی صاحبخانه در آن صورت می گرفت. گفته می شود تا حدود ۳ دهه گذشته هنوز هم این خانه کاربرد مسکونی داشت. در سال ۱۳۶۶ بود که ورثه خانه، آن را به یکی از هیات های روستای شهیدیه در شهرستان میبد یزد فروختند و از آن پس تا سال ۱۳۶۱ بنا به حسینیه شورک و محل تجمع و اسکان هیات مذهبی تبدیل شد. پس از مدتی این خانه به دست فراموشی سپرده شد و رو به ویرانی رفت تا آنکه مورد مرمت قرار گرفت؛ مرمتی که در ادامه برای تان بیشتر از آن خواهیم گفت.

مرمت خانه تاریخی داروغه
خانه تاریخی داروغه در محدوده ای به وسعت ۳۶۶ هکتار واقع شده که به محدوده طرح بهسازی و نوسازی مرکز شهر مشهد شهرت دارد. این طرح در سال ۱۳۷۹ تصویب شد و تحولاتی را به دنبال آورد. بخش هایی از این محدوده خریداری شدند و اکثر جمعیت آن ناگزیر، محله شان را ترک کردند. بناهای قدیمی یک به یک تخریب شدند و جای خود را به ساختمان های تجاری ۱۰ تا ۱۲ طبقه دادند. از کل این بافت تنها ۴۱ بنا با وسعت حدود ۳ هکتار (یعنی کمتر از ۱ درصد بافت) باقی ماند که داروغه نیز یکی از آنها بود. در این زمان بود که گروه معماری به فکر شناسایی این آثار تاریخی افتادند و کارهایی را در این زمینه انجام دادند. نوبت به خانه داروغه رسید و خرید آن را به شرکت مسکن سازان ثامن پیشنهاد دادند. مدیریت وقت شرکت، خانه داروغه را که در معرض خطر بود و داشت از بین می رفت، خرید و عملیات مرمت را ترتیب داد. هدف از مرمت داروغه، حفظ اصالت هویت فرهنگی شهر و منطقه، جلوگیری از تخریب عنصر بصری تاریخ مشهد و نمایش بخشی از هنر معماری به زایران و مسافران شهر بود. در طی عملیات مرمت، تلاش بر این بود که اصالت بنا از نظر شکل کالبدی و ساختار سازه ای حفظ شود تا به اصالت هویت فرهنگی لطمه ای وارد نیاید. این بنا نمایشی از زندگی گذشگان به شمار می رود و همین باعث شد دقت زیادی در بهسازی آن صورت گیرد و از مصالح به روز در ترمیم قسمت های مختلف این بنا استفاده شده است. مرمت کاران بخش های جدید را به گونه ای ایجاد کرده اند که قابل تشخیص با بخش های اصیل باشد و به اصالت بنا خدشه ای وارد نشود. مصرف دوباره مصالح باقی مانده از بناهای قدیمی خراب شده در نزدیکی خانه داروغه نیز مساله ای بود که به پیشرفت بهتر مرمت کمک شایانی کرد. گروه معماری بن به همراه تعدادی از دانشجویان معماری در سال ۱۳۸۷ در زمینه مستندنگاری خانه های در حال تخریب فعالیت می کردند. پیشنهاد خرید ملک داروغه در سال ۱۳۹۰ به شرکت مسکن سازان ثامن داده شد و در اواسط همان سال ملک تحت تملک این شرکت در آمد و به گروه معماری بن سپرده شد. در زمستان ۱۳۹۳ بود که بنا با فضاهای اداری و موزه پذیرای علاقه مندان شد. مرمت بنای تاریخی داروغه ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰ تومان هزینه در برداشت و بزرگترین و زیباترین خانه مرمت شده در محدوده مرکزی شهر مشهد به شمار می آید. متخصصان رشته های معماری، مستندنگاری، باستان شناسی، مرمت، سازه و … کارهای برداشت، مطالعات، نظارت و مرمت این خانه را انجام داده اند.

طرح حفظ و نگهداری خانه داروغه مشهد در سال ۲۰۱۶ برنده جایزه حفظ و نگهداری میراث فرهنگی آسیا- اقیانوسیه از یونسکو شد. این خانه از میان ۱۳ طرح از ۶ کشور استرالیا، چین، هند، ایران، ژاپن و پاکستان توانست چنین جایگاهی را به دست آورد و به افتخاری برای کشورمان تبدیل شود. جایزه آسیا اقیانوسیه یونسکو، برای حفاظت از میراث فرهنگی، از سال ۱۳۷۹ اهدا می شود و هدف آن تقویت و تشویق نقش بخش خصوصی و انجمن های محلی در حفظ میراث فرهنگی است. برندگان این جایزه معیارهای فنی و اجتماعی تازه ای برای حفظ میراث بومی به کار گرفته و موجب برانگیختن حساسیت جامعه برای مشارکت در نگهداری ساختمان های تاریخی شده اند. در این سال ها ۱۹۶ پروژه از میان ۶۳۸ پروژه معرفی شده موفق به کسب جایزه شده اند. جایزه در چهار سطح تعالی، تمایز، افتخار و دیپلم قدردانی تعریف شده است.

آدرس: خراسان رضوی، مشهد، خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه.